Celem instytucji zachowku jest ochrona interesów majątkowych najbliższych członków rodziny, wymienionych w art. 991 § 1 KC, przez zapewnienie im, niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu w powołanym przepisie ułamkowi wartości udziału w spadku, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Osoba należąca do kręgu podmiotów wymienionych w art. 991 § 1 KC ma prawo do uzyskania określonej korzyści ze spadku. Z art. 991 § 2 KC wynika, że zaspokojenie należnego osobie uprawnionej roszczenia o zachowek w pierwszej kolejności może nastąpić bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu. Dopiero w przypadku, gdy uprawniony nie uzyska równowartości zachowku w jednej z powyższej wskazanych form może kierować roszczenie o zachowek do spadkobiercy.
Zachowek komu się należy
Zachowek przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Roszczenie o zachowek z art. 991 § 1 k.c. może być realizowane przez spadkobierców zarówno ustawowych jak i testamentowych. Użycie bowiem przez ustawodawcę sformułowania „byliby powołani do spadku” w treści art. 991 § 1 k.c., ma jedynie na celu określenie, że zachowek nie przysługuje „zawsze” zstępnym czy rodzicom, lecz „tylko wtedy” gdy osoby te dziedziczyłby w konkretnej sytuacji.(wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 15.03.2012r, sygn. akt I ACa 95/12)
Zachowek ile wynosi
Wysokość roszczenia o zachowek wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by przypadał spadkobiercy przy dziedziczeniu ustawowym jeżeli jest on trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału.
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1985 r. III CZP 75/84; OSNC 1985 /10/147 na potrzeby zachowku wartość majątku spadkowego należy liczyć na dzień orzekania.
Jak pokazuje praktyka, z roszczeniami o zachowek występują uprawnieni, którzy zostali pominięci przy testamencie obejmującym nieruchomość, lub też została ona darowana przed śmiercią spadkodawcy innemu spadkobiercy ustawowemu bądź osobie trzeciej.
Ceny nieruchomości kształtują warunki zaistniałe na rynku (w tym podaż i popyt) i żadna ze stron nie ma na nie wpływu. Nie może być tak, że różnice w wysokości ceny nieruchomości zaistniałe pomiędzy datą otwarcia spadku, a datą orzekania w sprawie o zachowek, w sytuacji gdy nieruchomość została zbyta przez spadkobiercę za cenę rynkową (a nie miał on żadnego obowiązku powstrzymywania się z jej zbyciem) będą obciążać bądź wyłącznie spadkobiercę – w sytuacji, gdy nastąpił wzrost cen nieruchomości, bądź wyłącznie uprawnionego do zachowku – sytuacji, gdy ceny te spadły. W wypadku sprzedaży nieruchomości, czy też jej wywłaszczenia należy przyjąć, iż wartość rynkową nieruchomości stanowi cena uzyskana za nią przez spadkobiercę. W zaistniałej sytuacji ustalenie substratu zachowku powinno nastąpić przez rozliczenie pozostałej w masie spadkowej części nieruchomości według opinii biegłego, a w zakresie części nieruchomości, co do której zostało pozwanej odjęte prawo własności przez przyjęcie wartości uzyskanego z tego tytułu odszkodowania. Tak ustalona wartość będzie bowiem właściwie realizować dyrektywy wypływające z art. 995 § 1 KC.
Zachowek przedawnienie
Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od daty ogłoszenia testamentu.
Według treści art. 1007 § 1 KC zatem ustawodawca wiąże początek biegu terminu przedawnienia z ogłoszeniem testamentu. W razie kilku testamentów, termin ten biegnie od ogłoszenia testamentu, z którym uprawniony do zachowku wiąże swoje roszczenie wobec danej osoby.
Zachowek przerwanie biegu przedawnienia
Należy zaznaczyć, iż bieg terminu przedawnienia może być przerwany przez czynność przed sądem.
Dochodzenie praw spadkobiercy ustawowego przez zstępnego spadkodawcy jako praw dalej sięgających od prawa do zachowku przerywa bieg przedawnienia przewidzianego dla dochodzenia zachowku. Zgłoszenie zarzutu nieważności testamentu jest czynnością bezpośrednio zmierzającą do ustalenia, że pomiędzy powołującym się na nieważność testamentu a osobą ustanowioną spadkobiercą nie istnieje stosunek prawny uzasadniający wypłatę zachowku. W razie uwzględnienia zarzutu nieważności – roszczenie o zachowek staje się bezprzedmiotowe.
Należy, zaznaczyć, iż pozew o zachowek przerywa bieg przedawnienia także dla kwoty, o jaka uprawniony podwyższył swe żądanie w trakcie procesu wskutek ustaleń sądu dotyczących wartości substratu zachowku.
Zapraszam do kontaktu osoby, które w sprawach o zachowek chcą być reprezentowane w sądzie przez profesjonalnego pełnomocnika. Z uwagi na fakt, iż kancelaria ma siedzibę w Łodzi i w związku z tym świadczy usługi prawne na terenie województwa łódzkiego i całego kraju.
